Cytologia to jedno z najważniejszych badań profilaktycznych dla kobiet, które pozwala na wczesne wykrycie zmian przednowotworowych i nowotworowych szyjki macicy. Regularne wykonywanie tego badania znacząco zwiększa szanse na całkowite wyleczenie w przypadku wykrycia nieprawidłowości. Wiele kobiet zastanawia się jednak, jak często powinny wykonywać cytologię, aby zapewnić sobie optymalną ochronę, nie narażając się jednocześnie na zbyt częste i niepotrzebne interwencje medyczne. W tym artykule przedstawiamy kompleksowy przewodnik, który pomoże Ci ustalić idealną częstotliwość badań cytologicznych dostosowaną do Twojego wieku, czynników ryzyka i historii medycznej.
Czym dokładnie jest cytologia?
Zanim przejdziemy do omawiania częstotliwości, warto zrozumieć, na czym polega to badanie:
Cytologia (inaczej rozmaz cytologiczny lub test Papanicolaou/Pap test) to badanie polegające na pobraniu materiału komórkowego z tarczy i kanału szyjki macicy. Pobrany materiał zostaje następnie zbadany pod mikroskopem w celu wykrycia nieprawidłowych komórek, które mogą świadczyć o:
- Stanie zapalnym
- Infekcji wirusowej (w tym HPV – wirusa brodawczaka ludzkiego)
- Zmianach przednowotworowych (dysplazji)
- Nowotworze szyjki macicy na wczesnym etapie
Cytologia może być wykonywana metodą konwencjonalną (rozmaz nanoszony na szkiełko) lub metodą płynną (LBC – Liquid Based Cytology), która cechuje się wyższą czułością.
Jak często robić cytologię? Podstawowe zalecenia
Aktualne rekomendacje dotyczące częstotliwości wykonywania badań cytologicznych różnią się nieco w zależności od wieku kobiety, jej historii medycznej oraz od wytycznych obowiązujących w danym kraju. Poniżej przedstawiamy najnowsze zalecenia oparte na wytycznych towarzystw ginekologicznych i onkologicznych:
Według wieku:
- Poniżej 21. roku życia: Cytologia zazwyczaj nie jest zalecana, niezależnie od momentu rozpoczęcia aktywności seksualnej.
- Od 21. do 29. roku życia: Zaleca się wykonywanie cytologii co 3 lata, pod warunkiem, że wyniki są prawidłowe.
- Od 30. do 65. roku życia:
- Opcja 1: Sama cytologia co 3 lata
- Opcja 2: Test na obecność wirusa HPV wraz z cytologią (co-testing) co 5 lat
- Opcja 3: Tylko test na HPV (dla krajów, które dopuszczają takie rozwiązanie) co 5 lat
- Powyżej 65. roku życia: Można zaprzestać badań cytologicznych, jeśli kobieta miała regularnie prawidłowe wyniki przez ostatnie 10 lat (co najmniej 3 kolejne prawidłowe cytologie lub 2 negatywne wyniki co-testingu w ciągu ostatnich 10 lat).
Według czynników ryzyka:
Powyższe zalecenia dotyczą kobiet z grupy niskiego ryzyka. Częstotliwość badań powinna być zwiększona w przypadku kobiet:
- Z historią zmian przednowotworowych lub nowotworowych szyjki macicy
- Zakażonych wirusem HIV
- Z osłabionym układem immunologicznym (np. po przeszczepach narządów)
- Narażonych na działanie DES (dietylostilbestrolu) w okresie płodowym
- Po histerektomii z powodu zmian przednowotworowych
W tych przypadkach częstotliwość badań ustalana jest indywidualnie przez lekarza ginekologa.
Program profilaktyki raka szyjki macicy w Polsce
W Polsce funkcjonuje Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy, który oferuje bezpłatne badania cytologiczne dla kobiet w wieku 25-59 lat, raz na 3 lata. Kobiety z grup podwyższonego ryzyka mogą wykonywać badania częściej.
Program ten jest zgodny z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia i większości towarzystw ginekologicznych na świecie, które zalecają wykonywanie cytologii co 3 lata. Badania dowodzą, że taka częstotliwość pozwala wykryć większość zmian przednowotworowych, dając czas na odpowiednią interwencję, zanim rozwiną się one w raka inwazyjnego.
Dlaczego nie należy wykonywać cytologii zbyt często?
Chociaż mogłoby się wydawać, że częstsze wykonywanie cytologii zwiększa bezpieczeństwo, badania naukowe pokazują, że:
- Zbyt częste badania nie poprawiają znacząco wykrywalności istotnych zmian
- Mogą prowadzić do nadmiernych interwencji w przypadku zmian, które samoistnie cofnęłyby się z czasem
- Niepotrzebnie narażają kobiety na stres związany z fałszywie dodatnimi wynikami
- Zwiększają koszty opieki zdrowotnej bez proporcjonalnego wzrostu korzyści zdrowotnych
Kiedy warto rozważyć częstsze badania cytologiczne?
Istnieją sytuacje, w których zalecane jest wykonywanie cytologii częściej niż standardowo:
- Po nieprawidłowym wyniku cytologii – częstotliwość kolejnych badań ustala lekarz w zależności od rodzaju nieprawidłowości
- Po leczeniu zmian przedrakowych szyjki macicy – zazwyczaj kontrola co 6-12 miesięcy przez 2-3 lata
- Przy dodatnim wyniku testu na HPV wysokiego ryzyka
- U kobiet z obniżoną odpornością
- W przypadku występowania objawów, takich jak krwawienie międzymiesiączkowe lub po stosunku
Warto pamiętać, że ostateczną decyzję o częstotliwości badań zawsze podejmuje lekarz ginekolog, uwzględniając indywidualną sytuację pacjentki.
HPV a częstotliwość cytologii
Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) jest główną przyczyną raka szyjki macicy. W ostatnich latach coraz więcej krajów wprowadza testy na obecność HPV jako element pierwotnego badania przesiewowego, co wpływa na zalecenia dotyczące częstotliwości cytologii:
- Negatywny wynik testu HPV wiąże się z niższym ryzykiem rozwoju nowotworu w porównaniu z negatywnym wynikiem samej cytologii, dlatego przy co-testingu (cytologia + HPV) odstępy między badaniami mogą być dłuższe (5 lat)
- Pozytywny wynik testu HPV przy prawidłowej cytologii wymaga powtórzenia badań po 12 miesiącach
Warto wiedzieć, że w niektórych krajach (np. Australia, Holandia) test na HPV zastąpił cytologię jako podstawowe badanie przesiewowe, a cytologia wykonywana jest tylko w przypadku dodatniego wyniku testu HPV.
Kobiety zainteresowane innymi badaniami profilaktycznymi mogą również przeczytać nasz artykuł o tym, https://pracowniawizazu.pl/jak-czesto-mozna-robic-rtg-bez-szkody-dla-zdrowia, który omawia bezpieczną częstotliwość badań rentgenowskich.
Szczepienia przeciwko HPV a częstotliwość cytologii
Szczepienie przeciwko HPV znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju raka szyjki macicy, jednak nie eliminuje go całkowicie. Dlatego nawet kobiety zaszczepione powinny wykonywać regularne badania cytologiczne, choć w przyszłości wytyczne dla tej grupy mogą ulec zmianie:
- Obecnie zaszczepione kobiety powinny przestrzegać tych samych zaleceń co niezaszczepione
- Badania sugerują, że w przyszłości dla zaszczepionych kobiet odstępy między badaniami mogą być dłuższe
- Trwają prace nad dostosowaniem programów przesiewowych dla pokolenia kobiet zaszczepionych przed rozpoczęciem aktywności seksualnej
Jak przygotować się do badania cytologicznego?
Niezależnie od częstotliwości, warto przestrzegać kilku zasad, które zwiększą wiarygodność wyniku cytologii:
- Termin: Najlepiej wykonać badanie w środkowej fazie cyklu, 10-20 dni po pierwszym dniu ostatniej miesiączki.
- Przygotowanie: 48 godzin przed badaniem:
- Nie współżyj seksualnie
- Nie stosuj leków dopochwowych
- Nie wykonuj irygacji pochwy
- Nie korzystaj z tamponów
- Higiena: W dniu badania można normalnie się umyć, ale nie stosować płynów do higieny intymnej bezpośrednio przed wizytą.
- Czas: Jeśli to możliwe, zaplanuj badanie na okres, kiedy nie miesiączkujesz.
FAQ: Najczęstsze pytania o częstotliwość cytologii
Czy mogę wykonać cytologię podczas miesiączki?
Nie jest to zalecane, ponieważ krew może utrudnić prawidłową ocenę komórek. Najlepiej odczekać 5-7 dni od zakończenia krwawienia.
Czy po histerektomii (usunięciu macicy) nadal potrzebna jest cytologia?
To zależy od przyczyny histerektomii i czy szyjka macicy została usunięta:
- Jeśli usunięto macicę wraz z szyjką (całkowita histerektomia) z powodów innych niż zmiany nowotworowe, cytologia zazwyczaj nie jest już potrzebna
- Jeśli pozostawiono szyjkę macicy lub histerektomia była związana z leczeniem zmian przednowotworowych/nowotworowych, badania cytologiczne powinny być kontynuowane według zaleceń lekarza
Jak często powinnam wykonywać cytologię, jeśli mam nieprawidłowy wynik testu na HPV?
W przypadku dodatniego wyniku testu na HPV wysokiego ryzyka przy prawidłowej cytologii, zwykle zaleca się powtórzenie obu badań po 12 miesiącach. Dalsze zalecenia zależą od wyników kontrolnych.
Czy częstotliwość cytologii zmienia się po menopauzie?
Kobiety po menopauzie nadal powinny wykonywać cytologię według zaleceń dla swojej grupy wiekowej (co 3-5 lat, zależnie od metody badania). Dopiero po 65. roku życia można rozważyć zakończenie badań przesiewowych, pod warunkiem wcześniejszych prawidłowych wyników.
Czy istnieją alternatywy dla tradycyjnej cytologii?
Tak, cytologia płynna (LBC) jest nowocześniejszą metodą, oferującą wyższą czułość. Coraz częściej stosuje się również testy na obecność wirusa HPV jako badanie pierwszego wyboru, szczególnie u kobiet powyżej 30. roku życia.
Pamiętaj, że regularne wykonywanie cytologii jest jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania rakowi szyjki macicy. Dostosuj częstotliwość badań do zaleceń swojego lekarza, uwzględniając indywidualne czynniki ryzyka i historię medyczną, a zyskasz spokój i pewność, że dbasz o swoje zdrowie w optymalny sposób.
